नमस्कार मित्रांनो स्वागत आहे आपले वेबसाइटवर आज आपण जाणून घेणार आहोत(Sant janabai information in marathi). महाराष्ट्रातील एक महान संत जनाबाई यांच्या विषयी अधिक माहिती.
संत जनाबाई ही एक मराठी संतकवयित्री होती. तिचे जन्मस्थान सातारा जिल्ह्यातील खेड तालुक्यातील “मांडवगड” हे गाव आहे. तिचा जन्म १३व्या शतकात झाला असावा. तिचे वडील “भीम” हे एक शेतकरी होते आणि आई “रुक्मिणी” ही एक धार्मिक स्त्री होती. जनाबाई लहानपणापासूनच धार्मिक वृत्तीची होती. तिला भगवंताच्या भक्तीचा आणि प्रेमाचा खूप ओढ होता.
जनाबाईला वारकरी संप्रदायाची ओळख झाली आणि तिने त्या संप्रदायात प्रवेश केला. तिने वारकरी संप्रदायातील सर्व संतांच्या शिकवणींचे पालन केले आणि भगवंताच्या भक्तीमध्ये लीन झाली. तिने अनेक भक्तिगीते लिहिली जी आजही लोकप्रिय आहेत.जनाबाईची भक्तिगीते साधी, सोपी आणि भावपूर्ण आहेत. त्यात भगवंताच्या भक्तीचा आणि प्रेमाचा ओघ आहे. तिच्या भक्तिगीतांमधून भगवंताच्या स्वरूपाचे आणि प्रेमाचे दर्शन होते.
जनाबाईची भक्तिगीते मराठी साहित्यातील एक महत्त्वाचे योगदान आहेत. त्यांमुळे मराठी साहित्याला एक नवीन आयाम मिळाला आहे. आजचा हा लेख शेवट पर्यंत वाचा त्यामध्ये तुम्हाला संपूर्ण माहिती दिली जाणार आहे. चला तर सुरू करूया
Table of Contents
Sant janabai information in marathi-संत जनाबाई माहिती मराठीत
संत जनाबाईंचा जन्म १३व्या शतकाच्या सातव्या किंवा आठव्या दशकात झाला होता. महाराष्ट्रातील गंगाखेड गावातील दमा आणि करुंड यांच्या घरी जनाबाईंचा जन्म झाला. जातिव्यवस्थेखाली हे जोडपे मातंग समाजाचे होते.जनाबाईंच्या जन्माच्या तारखेची अचूक माहिती उपलब्ध नाही. तथापि, त्यांचा जन्म १२५८ ते १३५० या कालावधीत झाला असावा असे मानले जाते.जनाबाईंच्या जन्माच्या ठिकाणाचीही अचूक माहिती उपलब्ध नाही. तथापि, त्यांचा जन्म महाराष्ट्रातील गंगाखेड येथे झाला असावा असे मानले जाते.
जनाबाईंच्या जन्माच्या संदर्भात खालील काही उल्लेख आढळतात:
दत्तात्रेय विष्णुशास्त्री आठवले यांच्या “संत साहित्याचे इतिहास” या ग्रंथात, जनाबाईंचा जन्म १२५८ मध्ये झाला असल्याचा उल्लेख आढळतो.पंडित गंगाधर बाळकृष्ण टिळक यांच्या “मराठी संत साहित्य” या ग्रंथात, जनाबाईंचा जन्म १३५० मध्ये झाला असल्याचा उल्लेख आढळतो.या दोन्ही उल्लेखांचा आधारे, जनाबाईंचा जन्म १२५८ ते १३५० या कालावधीत झाला असावा असे मानले जाते.
जनाबाईंची ओळख
संत जनाबाई या १३व्या शतकातील एक मराठी संत कवयित्री होत्या. त्या मराठीतील पहिल्या महिला संत कवयित्री आहेत.जनाबाईंचा जन्म महाराष्ट्रातील गंगाखेड येथे दमा आणि करुंड यांच्या पोटी झाला. जातिव्यवस्थेखाली हे जोडपे मातंग समाजाचे होते. जनाबाईंची आई वारल्यानंतर त्यांचे वडील जनाबाईंना पंढरपूरला घेऊन गेले होते. लहानपणापासून जनाबाईंनी पंढरपूर येथे राहणाऱ्या दामाशेती संत नामदेव यांच्या वडिलांच्या घरात मोलकरीण म्हणून काम केले.जनाबाईंनी भक्तिमार्गाचा अवलंब केला आणि त्यांच्या भक्तिभावाचे वर्णन त्यांच्या अभंगांमध्ये आढळते. त्यांच्या अभंगांमध्ये विठ्ठलाच्या प्रेमाचा, भक्तीचा आणि आत्मसाक्षात्काराचा उत्कट आविष्कार दिसून येतो.
जनाबाईंच्या काव्याची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- भक्तिभावाचा उत्कट आविष्कार
- स्त्री-मनाची सखोल समज
- भाषा आणि शैलीतील सरलता आणि सौंदर्य
जनाबाईंच्या काव्यात विविध विषयांचा समावेश होतो. त्यांमध्ये विठ्ठलाच्या प्रेमाचे, भक्तीचे आणि आत्मसाक्षात्काराचे वर्णन, स्त्री-जीवनाचे वर्णन, सामाजिक-धार्मिक विषयांचे वर्णन आणि उपदेशात्मक रचना यांचा समावेश होतो.
जनाबाईंच्या काही प्रसिद्ध अभंगांची उदाहरणे खालीलप्रमाणे आहेत
विठ्ठलाच्या प्रेमाचे वर्णन:’विठ्ठलाची माझी भक्ती, एका धाग्याला बांधली, तो धागा तुटणार नाही, तो विठ्ठलाच्या पायाला बांधला.’स्त्री-मनाची सखोल समज:’स्त्री जन्म म्हणूनिया न व्हावे उदास, स्त्रीच्या हाती असते घराची दार, स्त्रीच्या हाती असते घराची सारी सार.’सामाजिक-धार्मिक विषयांचे वर्णन:’जातिभेद करू नये, सर्व जीव समान आहेत, सर्व देव समान आहेत.’उपदेशात्मक रचना:’मनाला स्वच्छ ठेवा, प्रेमाने वागा, सदैव विठ्ठलाचे स्मरण करा.’ जनाबाईंच्या काव्याची मराठी साहित्यातील महत्त्वाची भूमिका आहे. त्या मराठीतील पहिल्या महिला संत कवयित्री आहेत. त्यांचे काव्य मराठी संत साहित्यातील एक महत्त्वाचे दालन आहे.
जनाबाईंच्या ओळख खालीलप्रमाणे व्यक्त करता येईल:
- स्त्री-सशक्तीकरणाची आदर्श
- भक्ती आणि आत्मसाक्षात्काराची प्रतिमा
- समाजातील जातीभेद आणि अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवणारी
- मराठी संत साहित्यातील एक महत्त्वाचे दालन
जनाबाईंचा जन्म आणि बालपण
संत जनाबाईंचा जन्म १३व्या शतकाच्या सातव्या किंवा आठव्या दशकात झाला होता. महाराष्ट्रातील गंगाखेड येथे दमा आणि करुंड यांच्या पोटी जनाबाईंचा जन्म झाला. जातिव्यवस्थेखाली हे जोडपे मातंग समाजाचे होते.जनाबाईंच्या जन्माच्या तारखेची अचूक माहिती उपलब्ध नाही. तथापि, त्यांचा जन्म १२५८ ते १३५० या कालावधीत झाला असावा असे मानले जाते.जनाबाईंच्या जन्माच्या ठिकाणाचीही अचूक माहिती उपलब्ध नाही. तथापि, त्यांचा जन्म महाराष्ट्रातील गंगाखेड येथे झाला असावा असे मानले जाते.
जनाबाईंच्या जन्माच्या संदर्भात खालील काही उल्लेख आढळतात
दत्तात्रेय विष्णुशास्त्री आठवले यांच्या “संत साहित्याचे इतिहास” या ग्रंथात, जनाबाईंचा जन्म १२५८ मध्ये झाला असल्याचा उल्लेख आढळतो.पंडित गंगाधर बाळकृष्ण टिळक यांच्या “मराठी संत साहित्य” या ग्रंथात, जनाबाईंचा जन्म १३५० मध्ये झाला असल्याचा उल्लेख आढळतो.या दोन्ही उल्लेखांचा आधारे, जनाबाईंचा जन्म १२५८ ते १३५० या कालावधीत झाला असावा असे मानले जाते.जनाबाईंच्या बालपणाबद्दल फारशी माहिती उपलब्ध नाही. तथापि, त्यांच्या वडिलांनी त्यांना पंढरपूरला घेऊन गेल्याची माहिती आढळते. लहानपणापासून जनाबाईंनी पंढरपूर येथे राहणाऱ्या दामाशेती संत नामदेव यांच्या वडिलांच्या घरात मोलकरीण म्हणून काम केले.जनाबाईंच्या बालपणातच त्यांना विठ्ठलाची भक्ती निर्माण झाली. त्या विठ्ठलाच्या भक्तीत इतक्या तल्लीन झाल्या की त्यांनी त्यांचे सर्व जीवन विठ्ठलाला अर्पण केले.
जनाबाईंच्या भक्तिमार्गाचा अवलंब
जनाबाईंनी भक्तिमार्गाचा अवलंब केला आणि त्यांच्या भक्तिभावाचे वर्णन त्यांच्या अभंगांमध्ये आढळते. त्यांच्या अभंगांमध्ये विठ्ठलाच्या प्रेमाचा, भक्तीचा आणि आत्मसाक्षात्काराचा उत्कट आविष्कार दिसून येतो.
जनाबाईंच्या भक्तिमार्गाची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- भक्तिचा उत्कट आविष्कार: जनाबाईंच्या अभंगांमध्ये विठ्ठलाच्या प्रेमाचा आणि भक्तीचा उत्कट आविष्कार दिसून येतो. त्या विठ्ठलाच्या प्रेमात इतक्या तल्लीन झाल्या होत्या की त्या विठ्ठलाशिवाय एक क्षणही राहू शकत नव्हत्या.
- स्त्री-मनाची सखोल समज: जनाबाईंच्या अभंगांमध्ये स्त्री-मनाची सखोल समज दिसून येते. त्या स्त्री-जीवनाच्या विविध पैलूंचे वर्णन करतात.
- भाषा आणि शैलीतील सरलता आणि सौंदर्य: जनाबाईंच्या अभंगांमध्ये भाषा आणि शैलीतील सरलता आणि सौंदर्य दिसून येते. त्यांची भाषा साधी आणि सोपी आहे, परंतु त्यात एक वेगळीच चपळता आणि सौंदर्य आहे.
जनाबाईंच्या भक्तिमार्गाने त्यांना आत्मसाक्षात्कार प्राप्त झाला. त्यांनी विठ्ठलाच्या प्रेमात इतके तल्लीन झाल्या होत्या की त्यांनी त्यांचे सर्व जीवन विठ्ठलाला अर्पण केले.जनाबाईंच्या भक्तिमार्गाचा मराठी साहित्य आणि संस्कृतीवर मोठा प्रभाव पडला आहे. त्या मराठीतील पहिल्या महिला संत कवयित्री आहेत आणि त्यांच्या काव्याची मराठी साहित्यातील महत्त्वाची भूमिका आहे.
जनाबाईंच्या काव्याची वैशिष्ट्ये
संत जनाबाईंच्या काव्याची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
- भक्तिभावाचा उत्कट आविष्कार: जनाबाईंच्या अभंगांमध्ये विठ्ठलाच्या प्रेमाचा आणि भक्तीचा उत्कट आविष्कार दिसून येतो. त्या विठ्ठलाच्या प्रेमात इतक्या तल्लीन झाल्या होत्या की त्या विठ्ठलाशिवाय एक क्षणही राहू शकत नव्हत्या. त्यांच्या अभंगांमध्ये विठ्ठलाच्या प्रेमासाठी त्यांची तडफ, त्यांची विरहाची व्यथा आणि त्यांचे आत्मसाक्षात्कार यांचे उत्कट वर्णन आढळते.
- स्त्री-मनाची सखोल समज: जनाबाईंच्या अभंगांमध्ये स्त्री-मनाची सखोल समज दिसून येते. त्या स्त्री-जीवनाच्या विविध पैलूंचे वर्णन करतात. त्यांच्या अभंगांमध्ये स्त्रीच्या प्रेमाच्या भावना, स्त्रीच्या आत्मविश्वासाची भावना, स्त्रीच्या समाजातील स्थान यांचे वर्णन आढळते.
- भाषा आणि शैलीतील सरलता आणि सौंदर्य: जनाबाईंच्या अभंगांमध्ये भाषा आणि शैलीतील सरलता आणि सौंदर्य दिसून येते. त्यांची भाषा साधी आणि सोपी आहे, परंतु त्यात एक वेगळीच चपळता आणि सौंदर्य आहे. त्यांच्या अभंगांमध्ये अनेक रूपके, प्रतीक आणि उपमांचा वापर केला आहे.
जनाबाईंच्या काव्याची मराठी साहित्यातील महत्त्वाची भूमिका आहे. त्या मराठीतील पहिल्या महिला संत कवयित्री आहेत आणि त्यांच्या काव्याची मराठी साहित्यातील महत्त्वाची भूमिका आहे. त्यांच्या काव्याद्वारे त्यांनी स्त्री-शक्ती आणि स्त्री-सशक्तीकरणाचे आवाहन केले आहे. त्यांनी भक्ती आणि आत्मसाक्षात्काराच्या मार्गावर चालणाऱ्या स्त्रियांना प्रेरणा दिली आहे.
जनाबाईंच्या काव्यातील काही प्रसिद्ध अभंग खालीलप्रमाणे आहेत:
- विठ्ठलाच्या प्रेमाचे वर्णन:’विठ्ठलाची माझी भक्ती, एका धाग्याला बांधली, तो धागा तुटणार नाही, तो विठ्ठलाच्या पायाला बांधला.’
- स्त्री-मनाची सखोल समज:’स्त्री जन्म म्हणूनिया न व्हावे उदास, स्त्रीच्या हाती असते घराची दार, स्त्रीच्या हाती असते घराची सारी सार.’
- सामाजिक-धार्मिक विषयांचे वर्णन:’जातिभेद करू नये, सर्व जीव समान आहेत, सर्व देव समान आहेत.
- ‘उपदेशात्मक रचना:’मनाला स्वच्छ ठेवा, प्रेमाने वागा, सदैव विठ्ठलाचे स्मरण करा.’
तर मित्रांनो तुम्हाला आजच्या या लेखात दिलेली माहिती आवडली असेल तसेच काही अडचण असल्यास खाली कमेन्ट बॉक्स मध्ये नक्की कमेन्ट करून सांगा.
FAQs on Sant janabai information in marathi
1. संत जनाबाई यांचे पूर्ण नाव काय आहे ?
संत जनाबाई यांचे पूर्ण नाव संत जनाबाई आहे. त्यांच्या नावात कोणताही प्रत्यय नाही.
2. संत जनाबाई यांचे जन्म ठिकाण कोणते ?
संत जनाबाई यांचे जन्मस्थान सातारा जिल्ह्यातील खेड तालुक्यातील “मांडवगड” हे गाव आहे. हे गाव पुणे-सातारा महामार्गावर खेडपासून सुमारे २० किलोमीटर अंतरावर आहे.
3. संत जनाबाई यांनी किती काव्य लिहिले ?
संत जनाबाईंच्या नावावर असलेले एकूण सुमारे ३५० अभंग सकल संत गाथा या ग्रंथात मुद्रित झाले आहेत. संत जनाबाईंचे बरेचसे अभंग नामदेव गाथेमध्ये आहेत. त्यांचे अभंग कृष्णजन्म, थाळीपाक, प्रल्हादचरित्र, बालक्रीडा या विषयांवर आहेत.
4. संत जनाबाई यांचे बालपण कसे गेले ?
संत जनाबाई यांचे बालपण सातारा जिल्ह्यातील खेड तालुक्यातील “मांडवगड” या गावी गेले. त्यांचे वडील “भीम” हे एक शेतकरी होते आणि आई “रुक्मिणी” ही एक धार्मिक स्त्री होती. जनाबाई लहानपणापासूनच धार्मिक वृत्तीची होती. तिला भगवंताच्या भक्तीचा आणि प्रेमाचा खूप ओढ होता.
5. संत जनाबाई यांचा मृत्यू कधी झाला ?
संत जनाबाई यांचा मृत्यू अंदाजे इ.स. १३५० मध्ये झाला असावा. त्यांच्या मृत्यूची अचूक तारीख माहित नाही.